Zülfü Livaneli (Vatan gazetesi, 04.11. 2005)
Halil İnalcık'ın verdiği önemli ders
Birkaç gündür büyük bir zevkle "Halil İnalcık Kitabını okuyorum.
Emine Çaykara çok güzel bir iş yapmış ve hocaların hocası Halil Bey'i günlerce konuşturmuş. İlginç soruların cevaplarını almış ve sonunda "Tarihçilerin Kutbu-Halil İnalcık Kitabı" adıyla yayınlamış.
Kitabı okuduğunuz zaman Halil hocanın engin bilgisine, her bilgili insanın takındığı alçakgönüllü tavrına, geçmişin ışığında bugünü değerlendirme kapasitesine bir kez daha hayran kalıyorsunuz.
Bence hocanın bütün bu özellikleri taçlandıran çok önemli bir tarafı daha var: Makul oluşu, her şeyi aklın ve sağduyunun süzgecinden geçirme alışkanlığı.
Bu özellik sanki herkeste bulunurmuş gibi gelir ama aslında çok az rastlanan bir meziyettir.
İnsanlar (tarihçi bile olsalar) ideolojik, milli, etnik, dini sebeplerle gerçeği çarpıtmaya, aşırı yorumlar yüklemeye çok meraklıdırlar.
Bazıları da sadece ilgi çekme merakından yapar bu aşırılaştırmaları.
Ama Halil İnalcık, radyoda doğru istasyonu arayan bir ibre gibi sürekli araştırıyor, üzerinde çalıştığı konunun hem sağını hem solunu, hem geçmişini, hem geleceğini görüyor ve bulduklarını da müthiş bir bilim namusuyla eğip bükmeden, kimseye yaranmaya çalışmadan söylüyor.
Bence bilimsel yeterliliği yanında onu dünya açısından son derece önemli ve vazgeçilmez kılan da bu.
Halil hoca bugün kamplara ayrılmış olan Türk aydınının ideolojik nedenlerle gerçeği eğip bükmesi eğilimi karşısında büyük bir bilimsel namus anıtı olarak duruyor.
Yeri geliyor Osmanlı'yı savunuyor, yabancı tarihçilerin tek taraflı tutumlarını yerle bir ediyor; ama yeri geliyor Fatih'in annesinin Hıristiyan oluşunu, zalim ve kusurlu padişahları, sarayda pek sık görülen eşcinsellik, içki ve afyon alışkanlığını belirtmekten de geri durmuyor.
Ve bütün bunların o dönemin ahlâk anlayışına göre değerlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
Gelelim en can alıcı konuya:
Halil İnalcık dünyanın önünde eğildiği tarih bilinciyle, bugünün Türkiye'sinin tehlikede olduğunu söylüyor.
Geçmişte olanların aynen tekrarlandığını ve o gün bizi nasıl parçaladılarsa, bugün de aynı şekilde parçalamakta olduklarını belirtiyor.
Eğer bunu Halil İnalcık çapında objektif bir bilim adamı açıkça söylüyorsa, demek ki ortada çok ciddi bir durum var.
Özellikle liberal aydınların bu kitabı, satırların altını çizerek okumaları gerektiği kanısındayım.
Çünkü tanının sahibi, ideolojik yaklaşımlarla dün şöyle bugün böyle konuşan bir politikacı ya da kendini körü körüne bir kampa kaptırmış birisi değil.
Belge, metot ve mantık insanı.
Kitabı okuduğunuz zaman tozlu arşivlerde sararmış birer kağıda dönmüş olan belgelerin dile geldiğini, canlandığını görüyorsunuz.
Ve canlanan belgeler bize bir tek şeyi söylüyor: Olanı biteni bu kadar kolay ve üstünkörü kavramaya çalışmayın; Türkiye tehlikededir, aklınızı başınıza alın!
İşte belki de değerli profesörün verdiği en önemli ders bu.
* "Tarihçilerin Kutbu Halil İnalcık Kitabı" Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Varlık Özmenek, Tarihin Soru İşaretleriyle Dansı, 2005
ANKARA- Biliyorum iç karartısı tarih günleri yaşanıyor...
İçinize kırıklanan /çöreklenen beyaz cam... İçinizde derinlenen otuz yıllık “Büyük Soygun”un net 12 Eylül’sel “birinci kuvvet”gaz birikimi...
İçinizi kemiren yiyen kurtlar kanyonu!..
Sessiz büyük -ezilmiş- çoğunluk okuyucu denizi... Bu denizin üstünde 12 Eylül rüzgarlı kara korsanlı kara yelkenlileri ve bilinmeyen bir geleceğe tutsak -onlar hep aklımda da, sıra ve içim zor geliyor onlardan bahsetmeye- sendikasız, umarsız, zincirleme halhal’lı kürek mahkumları... basın/medya emekçileri...
- Kaptan su kayağını seviyor ya! Kayacak.
- Dayan kürekçi! Çek! Çek! Çek!.. Asıl küreğe, çek!!!
Ya da modern sanal global/emperyal medya oyunu: Helikopter ip merdivenine belden bağlı... kaptan sörf yapacak ya:
- Ayağının (türabı-tozu toprağı) kayağı Ol! Ol! Ol!!!
- ...!!!
Kurtlar kanyonu bir de karikatürler uçuşmakta!!!
İnsanlığın yer çekiminden çıkma havai fişeklerini fazlasıyla kullanan bir mesleğin hangi enginliklerine?...
İç limandan bakalım isterseniz “birinci kuvvet” medyadan.
Gündem: Derin karıştırıcı ile fır-fır’lanan, girdaplanan bir olup bit(mey)enler köpüklenmeleri...
Elli-altmış yıllık siyasal gündem; ‘kısır döngü’ ile açıklanmağa yetmiyor: bozuk da yetersiz kalıyor: Paramedyatik! (Buluş sayılırsa, ne işe yarar bilemiyorum ama bendenize ait)
- Çürük döngü! Çürük döngüsel... Pet!
(Alt yapısı örtülü ödenek / Üst yapısı örtülü düzenek: Made in Turkey ekonomi-sosyal tarihsel döngüsel çürüntü. Örtülü çürüntü...)
*** *** ***
Bırakın...
Ayırın gözünüzü, çekin içinize doğru gelin... (İçinize dönün, demiyorum!)
İç karartmalarınızın bir perdesini çekiştirin, yakın ay ışığınızı...
- Yansın!
... Göz nuru bir tarih sim işlemesi dolsun içinize.
Buna zira Türkiye insanlığının ihtiyacı acil olmalı... Hele bugünlerde.
Ne diyeceğim:
- Tarihin soru işaretleriyle ay ışığı dansı
Büyük bir müzik yaratıcısının sonatından esinlendiğimi tahmin edersiniz. Bununla birlikte olmazsa olmaz; eşsiz Dede Ef.-Rast “Yine bir gül nihal aldı bu gönlümü” valsiyle sentez... (Bilgisayar yazımında şapka olmadığından konduramıyorum bazı harflerin kafasına, tahmin ediyorsunuz.)
*** *** ***
Yeni çıkan kitap raflarından...
- Çekin!
Hiç sevmem; ‘ben bugünlerde şu kitabı okudum, siz de alın okuyun’ demeyi ama, bu kitap için ne diyeceğim:
- Okunmazsa yazık olur.
Hayır, biraz gevşek oldu. Doğrusu:
- Okunmazsa olmaz!..
Sorulmazsa, sorgulanmazsa hiç olmaz!...
İyi kitap, insan aklında ve yüreğinde insanca şeyler uyandıran, aklınızı ve de yüreğinizi yine öylecene uykusundan oynatan hayat kaplamalı sayfalardır... Hayatın cevherini içinde taşıyan (?’ni ) soru işaretini aklınızda ve de gönlünüzde oynatan kitaptır kısacası; iyi kitap. İçtenlikle söylüyorum merak ediyorum; siz daha iyi biliyorsunuzdur, bir yana yazın bunu. Sonra da okuduysanız bir daha okuyunuz.
Bilmiyorum yeteri kadar -çocuklukta öyle yapardık- ensenizden ısırganlı ot atıp iyice batıp kaşındırması için- sırtınızı güle oynaya ama kesinlikle çocuksu sıvazlayabildim mi?
Bu kitap okunmakla kalmayıp, izleyiciyi soru işaretleriyle ‘beyaz cam’da dansettiren nitelikte sinematografik bir belgeselliğe ve evrenselliğe kavuşturulabilse, keşke... (Şu ‘para’ yok mu? Körolsun!)
Zira iyi kitap; bir de, okuyucusuna ‘keşke ben de yazsam, yaşasam’ dedirten kitaptır; özcesi; insanda insanlığına doğru yolculuğunda insanca bir dün-bugün-yarın gezinti metodoloji duygusu, romansı yaratan kitaptır.
*** *** ***
Bu bir...
“tarihçilerin kutbu”, “Halil İnalcık Kitabı”dır.(*)
614 sayfalık: tarihin ayışığında soru işaretleriyle dansı, demek isteyişim bu kitap yüzünden...
Ama vakit kaybetmeden, bu kitabın soru işaretleri koreografını da seslendirmem gerekiyor:
Kapaktan okuyorum: “Söyleşi: Emine Çaykara”
Koreograf ‘baleyi oluşturan adımları ve figürleri bulan ve düzenleyen sanatçı’ demek ise Emine (Çankaya, denilmiş yanlışlıkla 2’nci sayfadaki tanıtım satırlarında) Çaykara; bu kitabın sorularını oluşturan adımları ve figürleri bulan ve düzenleyen yoğun emek-değer fikir sanatçısı.
Bakın ‘Önsöz’e nasıl başlıyor:
“Herşeyi sormak istedim. Tarihte ne yaşanmışsa her şeyi...”
Soru işaretleri başlamadı mı uçuşmaya???
Ve ‘Önsöz’ün son cümlesi:
“Uluslararası bilim endekslerinde Türkiye’nin yüzünü güldüren sayılı hocalardan Prof. Halil İnalcık’ı umarım bu kitapta size layığıyla aktarabilmişimdir.”
Ne geldi aklıma: “Alim gülerse alem güler” diyesim...
Bir soru-cevap konçertosu eşliğinde tarih seyyahlığı diyeceğim.
Ayışığı gittiğinde karartmalı gökyüzünüze yıldızlar kadar çok ve mübarek soru işaretleri doluyorsa... ve evrenseli düşündürtüyorsa, Emine Çaykara’ya da siz bir şeyler söyleyin artık... Müzikte solfej, bu kitapta:
- Sorfej!..
*** *** ***
Türkiye’nin yakın tarihi; karartı, kızartı ve morartı ötesi ve dünyanın gözü önünde kayıp ve kanrevan iken... Hele hele de bugünlerinde;
“Türkiye’nin yüzünü güldüren sayılı hocalardan (bir) İnalcık...”a sahip olmak duygusuyla birlikte, tarihin yolsuzluklarına / karakol’larına düşen ipekyol’larını aramak, bulmak, çıkarmak ve kozmik yollara koyulmak umudu yorgun olsa bile kendini farkettiriyor; hatta yaşamsal olmalı dedirtiyor, şöyle ki:
“Dil ve kültür yozlaşması, bugün Türk toplumunu kültür açısından bunalıma sokmuştur doğru. Dünya görüşü itibariyle iki kampa ayrılmışız. Sosyal-siyasi hükümlerimiz, değerlendirmelerimiz tamamen farklı; yalnız sosyal-siyasi konularda değil, kültür bahsinde de tam bir zıddiyet-karşıtlık içindeyiz, o kendini kesin haklı buluyor, siz de. Samuel Huntington bu gibi toplumları bölünmüş, parçalanmış olarak niteliyor; misal olarak birincisi Türkiye, ikincisi Rusya’yı örnek gösteriyor” diyor “tarihin kutbu” İnalcık Hoca. (s.424)
İnalcık’ın tarih ile özdeşleşen bilim emeği önünde dünya tarihçiliği saygı ile şapka çıkarırken, sanıyorum onun bu evrensel emeği ekseninde, -biliyorum çok sorunlu ama- Türkiye’nin zorunlu bir bilge ortak/eksen vicdan kimliği oluşabilir...
Bunu ancak, kitabın romansı umman’ından soru işaretleri avcılığıyla çekip çıkartabilirsiniz. Trolle değil, dinamitle asla! Ancak insani soru işaretlerinizle...
90 yaşındaki bu yorulmasız anıt emek; Çaykara’nın yeni döneme ilişkin bir sorusunu yanıtlarken;
“...yeni işlevsel bir sentez buradan çıkar mı çıkmaz mı, belli değil” (s.377) diyor. Yürek de cızz! ediyor.
Bence, yeni dönem için; olmazsa olmaz, ortak vicdani eksenli bir zorunluluk, derim. Biliyorum iç dinamik?.. Andıç!
Ortalık nasyonal ve global: Ünlem!!!
Tarihin soru işaretleri ay ışığında dans ederken...
------------------------------------------
(*) “tarihçilerin kutbu” "Halil İnalcık Kitabı", Söyleşi: Emine Çaykara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Birinci Basım Ekim 2005
Murat Metinsoy, (Radikal Kitap KAPAK, 11.11. 2005)
Medyadan, siyasetten uzak duran, hocaların hocası bilge bir tarihçi. Hamasete prim vermeden Osmanlı'nın özerklik ve birlikte yaşama modelini ortaya çıkartan, Türkiye'de belge ve arşiv çalışmalarının temelini atan Halil İnalcık 'kendisini anlatıyor'
Halil İnalcık dershanesine davet
Ünlü tarihçi Edward H. Carr, Tarih Nedir?'de tarihi anlamak için, tarihçinin yazdıklarından önce, tarihçinin kendisini öğrenmek ve anlamak gerektiğini söyler. Yine ünlü tarih felsefecisi Prof. Michael Oakeshott ise "tarih tarihçilerin yaşantısıdır" der. Tarih metni ile onu yazan arasında yakın bir ilişki olduğu aşikârdır. Tarihçinin kimliği, bilinçaltı, politik kaygıları yazdıklarına yansır. Tarihi anlamak için tarihçinin yaşantısını ve tarihçiyi bilmek ve anlamak gerekir. İşte Emine Çaykara'nın Osmanlı tarihçisi Halil İnalcık'la yaptığı uzun ve ayrıntılı söyleşiden oluşan Tarihçilerin Kutbu: Halil İnalcık Kitabı tam bu ihtiyacı karşılıyor. Maalesef, Osmanlı-Türkiye tarihçiliğinde, tarih yazımı ve tarihçiler üzerine pek fazla ve nitelikli eser yoktur. Bu anlamda, Halil İnalcık gibi şeyh-ül müverrihin, tarihçilerin babası, vezir-i azam, tarih bilgini gibi lakapları olan büyük bir tarihçinin hayatını, çalışmalarını ve düşünce dünyasını ayrıntılarıyla ortaya döken bu kitap önemli bir boşluğu dolduruyor.
Kitapta sadece tarihçinin genel bir yaşamöyküsü yok. İnalcık, bilimsel bulgularını, keşiflerini, Osmanlı tarihçiliğine yaptığı katkıları, bazen ayrıntılı bir şekilde, bazen kısa ve öz olarak anlatıyor. Kimi zaman teknik ayrıntılara da giriyor. Metodolojik açıklamalarda bulunuyor. Kitapta bir 'tarih dershanesi' havası oluşuyor yer yer. O nedenle, bu kitap uzun bir dönem içinde, Osmanlı çalışmalarına önemli ve sayısız katkılarda bulunmuş olan Halil İnalcık'ın tarihçiliğini bütün olarak anlamak için oldukça aydınlatıcı.
Kitapta, İnalcık'ın tarihi ve güncel siyasi, ekonomik, kültürel sorunlar hakkındaki düşüncelerine, seyahatlerine, katıldığı konferanslara, aldığı ödüllere, onun rahle-i tedrisatından geçen onlarca insanın, meslektaşının, tanık olduğu dönemlerin siyaset adamlarının, kurum ve kuruluşlarının hayat hikâyelerine dair izler var. İnalcık gibi popüler yayınlardan, televizyon ekranlarından ve aktif siyasi tartışmalardan uzak, akademik inzivaya çekilerek kendini çalışmalarına vermiş bir tarihçinin hayatının ve düşüncelerinin ifşa edilmesi, kitabı daha da cazip kılıyor. Bir bakıma, "kendi ağzından Halil İnalcık'ın sözlü tarihi" özelliği taşıyor kitap.
Halil İnalcık gelmiş geçmiş en önemli Osmanlı tarihçilerinden biri. Özellikle Osmanlı ekonomik ve sosyal tarihi üzerine çalıştı. Çalışmalarıyla Batı'da ve Türkiye'de Osmanlı tarihi üzerine yapılmış birçok tarih yorumunu eleştirdi. Gün ışığına çıkardığı yeni belgelerle Osmanlı tarihçiliğinde yerleşik yargıların değişmesini sağladı. Amerika'nın tanınmış üniversitelerinde profesörlük yapan onlarca Osmanlı tarihçisi yetiştirdi. Birçok üniversite ve tarih kuruluşundan çeşitli ödüller aldı. Tanınmış kültür ve tarih kuruluşlarına üye ve onur üyesi yapıldı. Şimdi Bilkent Üniversitesi'nin Tarih bölümünde... Üniversitenin Tarih bölümünün kurucusu. Sekiz bin kitaptan ve çeşitli arşiv belgelerinden oluşan kütüphanesini de Bilkent'e bağışlamış. Elindeki kaynaklarla bir İstanbul tarihi yazmak istediğini belirtiyor. Derslere girmiyor. Sadece seminerler veriyor.
Halil İnalcık kimdir?
İnalcık 26 Mayıs 1916'da İstanbul'da doğar. Babası 1905'de Kırım'dan kaçarak İstanbul'a gelmiş bir Kur'an hafızı ve Türk milliyetçisidir. İnalcık babasından Kırım'daki Rus zulmünü dinleyerek büyür. Onun milliyetçiliğinde ve Rusya karşıtlığında bunun payı olsa gerek... Ailesi ticaretle uğraşır; hâli vakti yerinde bir yaşamları vardır. Atatürk'e tapılan, milliyetçi bir çevrede yetişir. 1935'te, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesine (DTCF) girer. Çalışma alanı olarak Osmanlı tarihini seçer. Bu arada Hukuk Fakültesi'ne de yazılır ve TTK'ya üye olur. Dönemin ünlü tarihçisi ve siyasetçisi Fuat Köprülü, İnalcık'ın çalışmalarını beğenir ve DTCF'ye asistan olarak alır.
Doktora tezinde Balkanlardaki toprak sorunlarını inceler. O dönemde köycülük, toprak reformu tartışmaları ve toprak sorunu CHP'nin gündemindedir. Birçok Kemalist bürokrat, köylülerin kente gelip proleterleşmemesi ve topraksız kalıp isyan etmemesi için, köylünün topraklandırılıp köye bağlanmasını önerirler. Bunlardan biri de İnalcık'ın üzerinde etkisi olan Ömer Lütfi Barkan'dır. İnalcık, 1849-50'de Osmanlı devletine karşı Vidin'deki Bulgar köylü isyanını inceler. Konu o döneme dek sadece diplomatik ve siyasi yönleriyle incelenmiş; isyan, milliyetçi komitecilerin ve dış tahriklerin işi olarak görülmüştür. İnalcık ise isyanın sosyo-ekonomik dinamiklerini gösterir. İsyanın asıl müsebbibinin payitahta yakın varlıklı Müslüman toprak beyleri ile topraksız Hıristiyan Bulgar köylüler arasındaki toprak kavgası olduğunu iddia eder. Bundan sonra İnalcık sosyal tarihe odaklanır ve 'Braudelci' olur.
Bulduğu yeni belgelerle 1951'de çok önemli bir makale yayımlar. O güne kadar kabul gören Osmanlı'nın Balkanlar'da fethettiği yerlerde Hıristiyan aristokrasiyi kılıçtan geçirdiği tezinin yanlış olduğunu iddia eder. Osmanlı'nın, fethettiği yerlerdeki Hıristiyan toprak beyleriyle anlaşmış ve kaynaşmış olduğunu gösterir. Osmanlı vergi ve asker karşılığında, onlara idari, ekonomik ve kültürel alanlarda özerklik tanımıştır. Bu makale ona 1952'de profesörlük yolunu açar. Gerçekten önemli bir tezdir bu. Osmanlı asimilasyoncu, dinsel temelli ve katliama dayalı bir fetih politikası izlememiştir. Pragmatiktir. Yerel egemenlerle anlaşmıştır ve kaynaşmıştır. Fatih'in ordusunda birçok Hıristiyan ve Sırp asker vardır. Fakat, İnalcık bunu 'Osmanlı hoşgörüsü' şeklinde idealize etmez. Osmanlı'nın İstanbul'daki vergi kapısı olan gayri Müslim cemaatleri koruyup kollaması gibi, bu sistemi de kendi çıkarları için yarattığını belirtir.
Profesör olduktan sonra, Amerikan üniversitelerinden teklifler alır. Konferans ve ders vermek için Columbia, Chicago, Princeton, Harvard ve Indiana gibi tanınmış üniversitelerde bulunur. 1960'larda ODTÜ ve SBF'de dersler verir. Üniversitelerdeki ve ülkedeki çalkantılardan rahatsız olduğu için 1972'de çalışmalarını Chicago Üniversitesi'nde sürdürmeye karar verir. Yirmi yıl boyunca çalışmalarına orada devam eder. Bu arada diğer ülkelerin arşivlerinde de çalışır. Birçok makale ve kitap yayımlar. Çeşitli ülkelerde sayısız konferansa katılır. Eserleri birçok dile çevrilir. 1973'te İngilizce olarak yayımladığı The Otoman Empire: The Classical Age (1300-1600) Sırp, Hırvat, Yunan, Makedon, Ukrayna, Romen ve Arnavut dillerine çevrilir. Kitabın Türkçeye çevrilmesi ise 2003'ü bulacaktır.
Belge ve arşiv: Tarihin avukatı
İnalcık'ın Osmanlı tarihçiliğine tek katkısı tarih yazmak değildir. Bir başka önemli katkısı da yeni belgelerin gün ışığına çıkarılması ve arşivlerin oluşturulmasıdır. 1980'lerin ortalarında Türkiye'de Osmanlı Arşivi'nin kurulmasına öncülük eder. Belgeler, kanıtlar ve bunun için arşiv çalışması İnalcık için tarihçiliğin temelidir. İnalcık tahrir defterleri, mühime defterleri, kadı sicilleri, beratlar ve birçok yazma eseri incelemiş, bir kısmını da ya keşfeden ya da ilk kullanan tarihçi olmuştur. Belgenin keşfi ve sunumu, çalışmalarında en önemli yeri kaplar. İnalcık, bir bakıma tarihin avukatı gibidir. Belgelerin sunduğu kanıtları öne çıkarır. Diğer tarihçilerin yanlışlarını ve tezlerini bunlarla eleştirir, çürütür. Bu anlamda başarısında yeni belgeleri gün ışığına çıkarıp işlemek belki en önemli unsurlardan biridir. İnalcık'ın belge sevdası ve Osmanlı'yı olabildiğince farklı yönlerden anlamak isteği onu uzak diyarların arşivlerine ve müzelerine sürüklemiştir.
Eklektik bir teorik duruş
Onun belge düşkünlüğü genelde belge fetişizmi olarak eleştirilmiştir. Fakat, İnalcık'ın belgeciliği, belgeleri kuru kuruya betimlediği anlamına gelmez. Belgelere dayalı mikroskobik yaklaşımın yanı sıra, sosyal bilimlerin bütünü görmek için sunduğu teleskobik sosyal teorilerin o kadar da uzağında değildir. Bunu yaparken de, tek bir teoriye ve modele saplanmaz. Eklektik bir yaklaşım sergiler. Onun çalışmalarında, Marks'ın 'sınıflı toplum ve sınıf çatışması modeli'ni de, Weber'in 'statü modeli'ni de görmek mümkündür.
Ayrıca, İnalcık tarih yazmanın da kendi tarihçiliğinin de o kadar da siyaset dışı bir uğraş olmadığının farkındadır. Konularını ve sorularını seçerken milliyetçi kaygılarla hareket ettiğini, Batı'nın Osmanlı tarihine yönelik çarpıtmalarını düzelttiğini belirtir. Ama konuyu incelerken objektif ve belgelere dayalı olduğunu ekler. Birçok milliyetçi-muhafazakâr tarihçinin tersine, Osmanlı toplumunu idealize etmez. Hamasete prim vermez. Örneğin Osmanlı'da padişahların genelde ayyaş olduğunu, ulemanın şaraba ve afyona düşkünlüğünü, eşcinselliğin olağan ve yaygın olduğunu, hatta oğlanları tasvir eden bir edebiyat türünün bile olduğunu, bazı padişahların annelerinin Rum olduğunu açıkça ifade eder. Yine, Osmanlı'nın farklı din ve kültürlere saygılı olan saygılı olduğunu iddia etse de, bunun ardında yöneticilerin ekonomik ve siyasi çıkarları olduğunu belirtir. Osmanlı ve İslâm hoşgörüsü edebiyatı yapmaz.
Tarihten bugüne siyasi görüşleri
Kitapta İnalcık'ın Türkiye'nin gündemini meşgul eden birçok siyasi, sosyal, kültürel konuya dair görüşleri de var. İlber Ortaylı'nın ifade ettiği gibi İnalcık genelde 'fildişi kule'ye çekilmiş bir tarihçi olmuştur. Siyasi görüş ve inançlarını kamuyla paylaşmamıştır. Bu anlamda hep gizemini korumuştur. İşte kitapta bu gizem bir ölçüde ortadan kalkıyor. Rusya, Yunanistan, AB ve Amerika ile ilişkilerden Kıbrıs sorununa, Kürt sorunundan, Ermeni meselesine, Türk milliyetçiliğinden, Atatürkçülükten, laiklikten, CHP'den siyasi İslama, AKP'den TSK'ya kadar birçok konuda düşüncelerini açıkça ifade ediyor.
En çarpıcı nokta ise, İnalcık'ın Batı'nın Türkiye'yi yeniden Sévres'e ve bölünmeye sürüklediği kanısı... Ona göre TSK en güvenilir kurum. Batılıların Türkiye'yi zayıflatma emellerine ve ezeli rakip Rusya'ya karşı kendimizi savunmanın tek yolu ise Avrupa Birliği'ne üye olmak...
Kürt sorunu konusunda ise pek alışık olmadığımız bir yaklaşımı var. Cumhuriyet'in Doğu politikasını tutuculukla eleştiriyor. 27 Mayıs sonrası Milli Birlik Komitesi'ne Doğu araştırmaları yapan bir enstitü kurulmasını önermiş. Öğrencilerine de o yıllarda Doğu'ya gidip tarihsel ve sosyolojik araştırmalar yapmalarını önermiş. İsmail Beşikçi bunlardan biri.
İnalcık'ın tarih çalışmalarının önemli politik sonuçları da var. Osmanlı-Türkiye siyasi yaşamında daima bürokratların hâkim olduğunu savunan İnalcık'ın çalışmalarında da devletin ve bürokratların belirleyici olduğu görülür. Ona göre, "Bu bürokrasi vesayeti Başbakan Turgut Özal'la kırılmıştır. O zamana kadar bürokratlar devlete hâkim idiler, Özal dönemi o yüzden devrimdir." Bu yaklaşım, bugün yaygın olan devlet-sivil toplum karşıtlığı düşüncesini hem güncel siyaset hem de tarih yazımı içinde yeniden üretir. İnalcık'ın patrimonyal Osmanlı devleti tanımlayışı Osmanlı-Türkiye geçmişini devlet-sivil toplum çelişkisi çerçevesinde kuran sosyal bilimciler için önemli bir destek sağlar. Geçmişin devlet-sivil toplum çelişkisi olarak kurgulanması ise, devletin ekonomiye müdahalesini azaltmayı öngören neo-liberal politikaları meşrulaştırır.
Tango, vals, fokstrot...
Kitaptaki söyleşiler sadece İnalcık'ın mesleki kariyerine ve tarihe odaklı değil. Yaşamının gündelik ve insani ayrıntılarına da ışık tutuyor. İnalcık'ın dans ettiğini öğreniyorsunuz. Tango, vals, fokstrot... Klasik müzik ve caz dinliyor. Chicago'da arada sırada caz konserleri için barlara gidermiş. Futbola ilgisi var. Tuttuğu takım Fenerbahçe.
Kitabı çekici kılan bir başka özelliği de, okuyucuyu tarihçiyle beraber hayli geniş bir coğrafyada sık sık seyahate çıkarması. İnalcık'ın sadece okuduklarıyla değil, gezip gördükleriyle de bilgisini zenginleştirdiği anlaşılıyor. Özellikle tarihini yazdığı coğrafyayı ve kültürleri sadece belgelerde ve tarihte değil, yaşadığı dönemde de ziyaret ediyor. Gezdiği yerlerin tarihi özelliklerinden bahsediyor. Dünya ve Osmanlı tarihine dair enteresan ve temel bilgilerle sık sık karşılaşıyorsunuz kitapta. Tabii hep 'tarih' değil... İnalcık parklara, bahçelere ve yemeğe düşkün. Gittiği yerlerin parklarından, yemek kültüründen, lokantalarından da kısaca söz ediyor. Özetle kitap, tarihi bir tarihçinin ayrıntılı sözlü tarihini sunuyor. Ayrıntılı ama, söyleşi olduğu için okuması kolay ve zevkli. Umarız diğer büyük tarihçi ve sosyal bilimcilerimiz için de benzer çalışmalar yapılır.
Halil İnalcık kitaplığı
TANZİMAT VE BULGAR MESELESİ, Eren Yayıncılık, 1992, 178 sayfa, 17 YTL.
OSMANLI İMPARATORLUĞU TOPLUM VE EKONOMİ, Eren Yayıncılık, 1996, 465 sayfa, 22.5 YTL.
OSMANLI'DA DEVLET HUKUK ADALET, Eren Yayıncılık, 2000, 208 sayfa.
ŞÂİR VE PATRON, Doğu Batı Yayınları, 2003, 90 sayfa, 5 YTL.
OSMANLI İMPARATORLUĞU KLASİK ÇAĞ(1300-1600),Yapı Kredi Yayınları, 2004, 285 sayfa, 15 YTL.
OSMANLI İMPARTORLUĞU'NUN EKONOMİK VE SOSYAL TARİHİ, Eren Yayıncılık, 2004, 2 cilt, 120 YTL.
DOĞU BATI MAKALELER 1, Doğu Batı Yayınları, 2005, 391 sayfa, 15 YTL.
HİCRİ 835 TARİHLİ SURET-İ DEFTER-İ SANCAK-İ ARVANİD, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 16. 25 YTL.
TARİHÇİLERİN KUTBU
Halil İnalcık Kitabı
Söyleşi: Emine Çaykara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2005, 614 sayfa